Kies voor een wijkaanpak op individuele basis

Wijkaanpak aardgasvrij 

Nederland wil in 2050 aardgasvrij zijn. Daarbij kiest het voor een wijkaanpak. Die aanpak kan alleen succesvol zijn als wordt aangesloten bij de individuele situatie van bewoners, betoogt Susteen directeur Rob van Haren.

Door Rob van Haren

In de komende 28 jaar neemt Nederland afscheid van het aardgas. De warmte voor onze huizen gaan we halen uit duurzame bronnen. Een prima doelstelling, want aardgas is duur, slecht voor het klimaat en maakt ons afhankelijk van het buitenland, met name van Rusland. Hoe sneller we van het aardgas af zijn, hoe beter.

De regie van deze enorme transitie ligt in handen van gemeenten. Aardgasvrije nieuwbouwwoningen bouwen is niet zo moeilijk. Maar het aardgasvrij maken van woningen in historische binnensteden, verafgelegen buitengebieden of naoorlogse wijken, is een stuk lastiger. En niet te vergeten: in deze huizen wonen mensen. Dat maakt het nog ingewikkelder.

Wijkaanpak kent valkuilen en bezwaren

De aardgastransitie krijgt vorm in de zogenaamde wijkgerichte aanpak die vastgelegd is in het klimaatakkoord. Elke gemeente formuleert momenteel wijkuitvoeringsplannen op basis van een warmtevisie. Zij brengen wijk voor wijk de alternatieven voor aardgas in kaart en krijgen daarbij de bevoegdheid om, onder zorgvuldige voorwaarden, te bepalen wanneer welke wijk wordt afgekoppeld van het aardgasnetwerk. De zogenaamde aanwijsbevoegdheid.

Een wijkaanpak kan goed uitpakken, maar kent ook een aantal valkuilen en bezwaren. In onze visie kan de wijkaanpak alleen maar succesvol zijn als er voldaan wordt aan een aantal voorwaarden. Voorwaarden die het individu centraal stelt en niet de wijk. Alleen hierdoor kan draagvlak onder de bevolking ontstaan. De volgende voorwaarden zijn van belang:

1. Stuur eerst op reductie van aardgas en niet op aantal aardgasvrije wijken
2. Doe bewoners nu een concreet en betaalbaar no-regret voorstel
3. Laat de keus bij individuele eigenaren

 Stuur op reductie aardgas en niet op wijken

Het risico van een wijkaanpak is dat de doelstelling verschuift van reduceren van aardgas naar het realiseren van aardgasvrije wijken. We moeten niet sturen op aantallen aardgasvrije wijken, zelfs niet op aantal aardgasvrije woningen, maar op de reductie van m³ aardgas. Gasverbruik verlagen is het echte doel, het creëren van aardgasvrije wijken is slechts een bestuurlijke uitwerking daarvan. We moeten waken voor een doel/middel verwisseling. Laten we onze doelstellingen zo kiezen dat ze aansluiten bij het échte doel en niet een bestuurlijke werkelijkheid.

Doe bewoners een concreet helder, betaalbaar en no-regret voorstel

28 jaar is een relatief korte tijd voor het aardgasvrij krijgen van onze woningen. Om geen tijd te verliezen moeten we nu in actie komen. Dat kan alleen maar door bewoners nu een helder en betaalbaar voorstel te doen. Een voorstel waar ze geen spijt van krijgen.

Dat een voorstel helder en concreet moet zijn, zodat mensen een keuze kunnen maken behoeft geen betoog. Dat een voorstel betaalbaar moet zijn evenmin. Mensen kunnen nou eenmaal niet leven buiten hun portemonnee. Het belangrijkste obstakel op dit moment is de discussie en onzekerheid over de komst van wel of geen warmtenet in de wijk. Hierdoor is het moeilijk om in beweging te komen. Maar stil zitten is vanwege de urgentie geen optie.

De oplossing ligt in no-regret maatregelen. No-regret wil zeggen dat we maatregelen uitvoeren die opties voor de toekomst openhouden. Belangrijkste voorbeeld van no-regret maatregelen is isolatie. Isolatie is in elk warmtescenario van belang. Laten we hier vooral op insteken. In wijken waar nu al vaststaat dat er geen warmtenet gaat komen, is een (hybride) warmtepomp ook te zien als een no-regret maatregel.

Laat de keus bij individuele eigenaren

In bestaande woningen wonen mensen. Deze bewoners bevinden zich allemaal in een andere situatie en/of levensfase. De wil en mogelijkheid om te investeren in duurzaamheid is in sterke mate afhankelijk van die omstandigheden. Mensen die net een huis gekocht hebben, willen misschien volop investeren. Maar iemand die verwacht binnen afzienbare tijd naar het verzorgingshuis te gaan, laat de verduurzaming begrijpelijkerwijze over aan de volgende bewoner. Iemand die net een nieuwe HR-ketel heeft gekocht, wil niet overstappen op een all-electric warmtepomp, maar misschien wel op een hybride model. Hierdoor blijft hij weliswaar afhankelijk van aardgas – en realiseren we dus geen aardgasvrije wijk – maar zijn aardgasconsumptie is wel aanzienlijk verlaagd. Laten we dat zien als een succes.

Gemeenten moeten wat ons betreft nu volop inzetten op overtuigen, stimuleren en faciliteren in plaats van afdwingen. Afdwingen is ook helemaal niet nodig. Verduurzaming verdient zich namelijk op termijn altijd terug. Als we inzetten op goede subsidie, gecombineerd met een goed financieringslandschap, aansluiten bij natuurlijke vervangingsmomenten, dan is er voor iedereen binnen 28 jaar altijd sprake van een goede businesscase. Bewoners zullen dan zelf kiezen voor een transitie naar een duurzame woning. Een duurzame woning is namelijk niet alleen goedkoper maar ook veel fijner om in te wonen en beter voor toekomstige generaties.

Susteen kiest voor individuele wijkaanpak

Is dit nu een pleidooi om te stoppen met de wijkaanpak? Geenzins. Werken in wijken is een goed idee. Bewoners kunnen van elkaar leren en elkaar stimuleren, communicatie wordt gestroomlijnd en er kan worden aangehaakt bij bestaande buurtinitiatieven. Ook warmtenetten kunnen op buurt- of wijkniveau ontstaan. Allemaal heel positief en door bewoners gedragen oplossingen zijn zoveel beter dan afgedwongen oplossingen.

Susteen heeft al ruim 12 jaar ervaring met het verduurzamen van woningen. Ook wij werken vaak met een wijkaanpak. Maar bij ons staat de individuele bewoner met zijn individuele woonwensen, zijn levensfase en zijn portemonnee altijd centraal. Dit zou ook het uitgangspunt van gemeenten moeten zijn. Stimuleren, goede voorbeelden tonen, faciliteren en gezamenlijke actie initiëren en ondersteunen. Een lange adem is hier essentieel. Te vaak zijn projecten kortstondig en ontbreekt het aan een langjarige consistente aanpak die nu eenmaal vereist is bij een dergelijke opgave. Bewoners kunnen daarbinnen zelf het juiste moment van verduurzamen kiezen. Timing is essentieel.

De voortgang van de energietransitie moeten we niet afmeten aan hoeveel wijken we al van het aardgasnetwerk hebben losgekoppeld, zelfs niet het aantal woningen. We moeten kijken hoeveel aardgas we hebben bespaard en nog moeten besparen. Dat is uiteindelijk het échte doel. En alleen in een beweging van onderop is die energietransitie tot een succes te maken.